Zaburzone procesy myślowe, trudności przystosowawcze blokują skutecznie ujawniane przez dzieci upośledzone zdolności, umiejętności, które tylko poprzez właściwe działania wychowawcze mogą być wydobyte.
Czas wolny we współczesnej cywilizacji jest jedną z wyżej cenionych wartości, wywierających wpływ na osobowość człowieka i decydujących o wartości życia. Dobrze zorganizowany i spędzony czas wolny jest tą sferą, która może rekompensować wszystkie inne niepowodzenia, dawać satysfakcję i radość życia, może stać się terenem nieograniczonych możliwości rehabilitacyjnych, dlatego powinien zajmować jedno z czołowych miejsc w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Należy zwrócić uwagę na specyficzną sytuację życiową ludzi upośledzonych umysłowo, w której to czas wolny pełni ogromną rolę. W ich planie dnia dominuje czas wolny, ze względu na ograniczone obowiązki wynikające z niepełnego rozwoju. Czas wolny, a ściślej sposób jego wykorzystania, może zaspokoić potrzebę twórczości, przynależności, ekspresji, działania. Każda aktywność indywidualna bądź zajęcia grupowe organizowane w czasie wolnym, przeanalizowane z punktu widzenia wartości, jakie może mieć w oddziaływaniu rehabilitacyjnym, określają kryteria przystosowania do życia społecznego. Aktywność własna dziecka oraz zapewnienie ze strony otoczenia odpowiedniej stymulacji to czynniki wpływające w istotny sposób na rozwój dziecka upośledzonego umysłowo, które zwykle jest dzieckiem biernym. Przyczyn tej bierności należy szukać w różnego rodzaju zaburzeniach sfery emocjonalno-motywacyjnej, spowodowanych specyficznymi doświadczeniami dzieci. Odczuwany przez nie lęk przed możliwością doznania kolejnej porażki, przeświadczenie o mniejszej wartości własnej, potwierdzane przez brak sukcesów, powodują zahamowanie aktywności. Dziecko o obniżonej sprawności umysłowej potrzebuje w większym stopniu niż jego rówieśnicy przemyślanej stymulacji ze strony otoczenia, rozbudzenia i odpowiedniego pokierowania jego aktywnością, zgodnie z jego potrzebami. Toteż od nauczyciela, jego wiedzy i bogatej osobowości, zależy czy będzie umiał wzbudzić, zainteresować i rozwinąć w dziecku upośledzonym umysłowo to, co jest wartościowe, znaczące i ludzkie. Prawidłowa organizacja czasu wolnego stanowić może niewyczerpane źródło możliwości wychodzenia naprzeciw potrzebom rozwojowym osób upośledzonych umysłowo. Dzięki tej organizacji czas wolny może spełnić szczególnie ważną funkcję w życiu biopsychicznym tej grupy dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo. Czas wolny należy rozpatrywać w kilku szczególnych aspektach : wychowawczo-psychologicznym, opiekuńczym, higieniczno-zdrowotnym i rewalidacyjnym. Aspekt wychowawczo-psychologiczny. Upośledzeni umysłowo żyją w społeczeństwie w wąskich grupach. Te właśnie grupy mogą zapewnić warunki rozwoju społecznego. Dzięki kontaktom dzieci i młodzież mają okazję do dokładnego poznania i właściwego rozumienia otaczającego świata, budzi się w nich potrzeba współdziałania z innymi, uczą się racjonalnego i kulturalnego spędzania czasu wolnego. Czas wolny dla rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo stanowi źródło dodatkowych przeżyć , wywołując żywe reakcje psychofizyczne. Możliwość udziału w zorganizowanych zajęciach w czasie wolnym znacznie efektywniej pobudza, wyzwala, przekształca i wzbogaca osobowość dzieci i młodzieży, a przy tym pokazuje ich postawy, marzenia, ideały, poglądy. Aspekt opiekuńczy. W programie organizacji opieki w czasie wolnym dzieci upośledzonych umysłowo zmierza się do zapewnienia im opieki o charakterze rodzinnym, a także pomocy w rozwiązywaniu różnych problemów pedagogicznych w środowisku. W ramach organizacji czasu wolnego obserwuje się dążenie do niesienia pomocy w takich warunkach działania na rzecz upośledzonych, jak: bezpieczeństwo i zdrowie (zapewnienie bezpiecznych i zdrowych warunków spędzania czasu wolnego); postępowanie kompensacyjne (zaspokojenie potrzeb ujawnionych oraz utajonych, wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo, wzmacnianie ich poczucia wartości); zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom (dostosowywanie czynności do możliwości dzieci i młodzieży, dozowanie tempa pracy i stopniowanie trudności zadań, a także pomoc, dobra rada, dodatkowe objaśnienia); bezpośredniość świadczeń (każdy jest cierpliwie wysłuchany, otrzymuje poradę, poddawany jest zabiegom zmierzającym do wyciszenia niepokojów, zapewnienia dobrego samopoczucia); ulepszenie środowiska życia (przygotowanie społeczności lokalnej do zadań opiekuńczych, wychowawczych i rewalidacyjnych). Aspekt higieniczno-zdrowotny. Czas wolny ma również duże znaczenie higieniczno-zdrowotne. Sposób spędzania wpływa na odprężenie psychofizyczne organizmu. Organizowane dodatkowo ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne i usprawniające hartują organizm, rozwijają odpowiednie sprawności, regulują wadliwą przemianę materii. Wykorzystanie higieniczno-zdrowotnych aspektów czasu wolnego, to przede wszystkim poznanie warunków życia upośledzonych umysłowo oraz stanu ich zdrowia. Aspekt rewalidacyjny. Rewalidacja to specjalnie organizowana działalność opiekuńczo-wychowawcza, zmierzająca do najpełniejszego rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo. Rewalidacyjna wartość czasu wolnego polega na tym, że stwarza on sytuacje, w których upośledzeni umysłowo muszą przejawiać inicjatywę, aktywność, mają okazję do samodzielności i samostanowienia o sobie. Jednym z pozytywnych aspektów czasu wolnego jest możliwość wyboru przez samych uczestników form i treści zajęć odpowiadających ich własnym potrzebom, zainteresowaniom i możliwościom. Doskonalą oni znajomość ich życia społecznego uzyskiwaną w codziennym doświadczeniu, orientują się w funkcjonowaniu różnych instytucji.
Joanna Dudek
LITERATUTA:
T. Pilch, Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w internacie, WSiP, Warszawa 1994 r L. Ploch, Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie, WSiP, Warszawa 1997 r. S. Przybylski, Praca rewalidacyjna z osobami głębiej upośledzonymi umysłowo, WSPS, Warszawa 1986 r |